आजची पत्रकारिता: तटस्थतेचा र्‍हास”

🔹 चक्रधर मेश्राम यांनी लिहिला बिनधास्त विचार प्रवर्तक सुसूत्र,सविस्तर गोषवारा

🔹 मुकुंद जोशी कलंकित झाकला चोर आचारी पत्रकार ??

नागपूर / प्रतिनिधी – दिनांक- ९ सप्तेबर २०२४:-
जागतिक आणि भारतीय पत्रकारितेचा इतिहास हा खुप पुर्वी पासुन चालत आलेल्या चळवळीच्या काळापासूनचा आहे. त्याकाळात पत्रकारितेचा उद्देश,जनतेला जागृत करून त्यांना न्याय हक्क आणि अधिकार मिळवून देण्यासाठी होता. आणि त्या माध्यमातून पत्रकारिता करण्याचा मनापासून प्रयत्न केला जात होता , सत्य उघड करण्याचा आणि समाजातील अन्याय, अत्याचार याविरूद्ध आवाज उठविण्यासाठी त्या काळात प्रामाणिक प्रयत्न केला जात होता. केवळ बातम्या देण्याचे काम पत्रकारितेने केले नाही, तर समाज प्रबोधन आणि राष्ट्रीय एकात्मता निर्माण करण्यासाठी मोलाची भूमिका पत्रकारिता क्षेत्रात बजावली जात होती . स्वातंत्र्यसैनिकांच्या बलिदानाच्या गाथा, ब्रिटिशांच्या अत्याचारांचे वास्तव चित्रण आणि लेखन , स्वातंत्र्याच्या लढ्यातील प्रेरणादायी घटना , सामाजिक , धार्मिक , आर्थिक अन्याय , अत्याचार करणाऱ्या प्रसंगाची माहिती जनतेपर्यंत पोहोचवण्याचे महत्त्वपूर्ण काम पत्रकारितेने केले असल्याचे दिसून येते परंतु आताची पत्रकारिता प्रयोजनमूलक , स्वार्थासाठी जगणारी असल्याचे दिसून येते. सामाजिक भान ठेवून चक्रधर मेश्राम यांनी ही माहिती लिहिली आहे. कदाचित या संदर्भात लिहिलेल्या माहितीमुळे अनेक भाडखाऊ पत्रकारांच्या पोटात चांगलेच दुखणे भरणार आहे यात शंका नाही परंतु चक्रधर मेश्राम यांनी लिहिलेली माहिती वास्तविक आणि सत्याचा पाठपुरावा करून आमुलाग्र बदल, परिवर्तन घडवून आणण्यासाठी असल्याचे दिसून येते. चक्रधर मेश्राम यांनी या माध्यमातून समाजाला जागृत करणारे, विचार करायला लावणारे आणि कृती करायला प्रेरित करणारे आहे . पत्रकार हे केवळ बातमीदार नव्हे ,तर ते सत्याचे दूत व्हायला पाहिजे. निःपक्षपातीपणे, बेधडकपणे, आणि निर्भयपणे जनतेसमोर घडामोडी मांडल्या पाहिजे असे मत चक्रधर मेश्राम यांनी व्यक्त केले आहे.
बऱ्याच न्यूज चॅनल्समध्ये आणि मोठ्या वृत्तपत्रात, संपादकांची निवड ही त्यांच्या पत्रकारितेतील कौशल्यावर, अनुभवावर आणि निःपक्षपाती वृत्तनिवेदनाच्या प्रतिबद्धतेवर आधारित असली तरी ती आता कालबाह्य होत आहे . राजकीय संबंधावर काम करणारे पत्रकार गहाण झाले आहेत . पण तसे होऊ नये. आजमितीस मात्र न्यूज चॅनल्समध्ये आणि मोठ्या वृत्तपत्रात संपादकांची नियुक्ती गुणवत्तेऐवजी राजकीय निष्ठा व राजकीय पक्षाच्या बड्या नेत्यांच्या शिफारशीवरून केली जात असल्याचे निदर्शनास येते . परिणामी आजची पत्रकारिता ही विशिष्ट राजकीय पक्षांच्या प्रचार यंत्रणेचा भाग बनून गहाण ठेवली आहे असे चक्रधर मेश्राम यांचे म्हणणे कुणाला खुपसू नये. पुर्वीच्या काळात पत्रकारितेने जे मूल्य जपले ते हळूहळू व्यावसायिकरणाच्या रेट्यात ओढल्या गेले आहे. सद्यास्थितीत पत्रकारितेसमोर अनेक आव्हाने आहेत. यात शंका नाही बातम्यांची स्पर्धा,टीआरपी शर्यत, वाढती व्यावसायिक मानसिकता यामुळे पत्रकारितेची तटस्थता धोक्यात आली आहे. बोटावर मोजण्याइतकेच पत्रकार तटस्थ पत्रकारितेचे आदर्श जपतांना दिसून येतात.
अनेक पत्रकारांनी आपल्या आवडीच्या राजकीय पक्षाची सुपारी घेतली आहे. यामुळे जनतेसमोर खरी माहिती पोहोचणेच कठीण झाले आहे.बातम्या निवडण्यापासून ते त्यांच्या माडणीपर्यंत सर्वत्र राजकीय हस्तक्षेप असल्याचे दिसून येते. तर काही पत्रकार सरळ राजकीय पक्षाचे पीआरओ (प्रेस रिलेशन्स ऑफिसर्स) बनले आहेत. त्यांची भूमिका केवळ बातम्या सादर करणे एवढ्यापुरती मर्यादित नसून,त्यांच्या आवडीच्या राजकीय पक्षाचे प्रचारक म्हणून काम करीत असल्याच्या आरोपही चक्रधर मेश्राम यांनी केला आहे. विशिष्ट पक्षाच्या किंवा नेत्याच्या प्रतिमेला उजाळा देणे,त्यांची लोकप्रियता वाढवणे आणि विरोधकांची प्रतिमा कमी करणे ही त्यांची जबाबदारी बनली आहे. बातम्यांमध्ये अतिशयोक्ती,अर्धसत्ये आणि कधी कधी अगदी खोटी माहिती पसरवली जाते. यामुळे खर्‍या पत्रकारितेची भूमिका आणि मूल्ये धोक्यात आले आहे.
पत्रकारितेला समाजाचा चौथा स्तंभ मानले जात असले तरी मुकुंद जोशी सारख्या लाचार आचारी संपादकांनी पेट्या आणि खोक्यात डोकं खुपसून पत्रकारितेची अस्मिता धुळीस मिळविली आहे. पत्रकारिता करतांना काम सत्य आणि तथ्य जनतेसमोर मांडणे आवश्यक आहे आहे. यात शंका नाही.
परंतु आजकाल अनेक पत्रकारांच्या पक्षपाती वागणुकीमुळे या स्तंभाची साक्षात ढासळणारी अवस्था दिसून येते. लोकशाहीमध्ये पत्रकारितेची तटस्थता अत्यंत महत्त्वाची असते. पत्रकारितेचा उद्देश जनतेपर्यंत सत्य पोहोचवणे नसेल तर समाजातील पारदर्शकता आणि विश्र्वासार्हता कमी होणे स्वाभाविक आहे. पत्रकारितेतील या र्‍हासामुळे समाजात अनेक समस्या निर्माण झाल्या आहेत आणि होत राहातील. खोट्या बातम्यांचा प्रचंड प्रमाणात सुळसुळाट वाढला आहे, त्यातून जनतेला चुकीची माहिती पुरवली जात आहे आणि समाजात द्वेष, तेढ निर्माण केली जात आहे.लोक एकमेकांवर संशय घेऊ लागले आहेत.सामाजिक सलोखा बिघडत चालला आहे.या सर्वांचा परिणाम देशाच्या प्रगतीवर आणि लोकशाहीच्या आरोग्यावर होत असल्याचे मतही चक्रधर मेश्राम यांनी व्यक्त केले आहे. पत्रकारितेला पुन्हा तिचे गतवैभव प्राप्त करून देण्यासाठी समस्त पत्रकारांनी आपली प्रामाणिक भूमिका गांभीर्याने स्वीकारुन देशहिताच्या कामी लावली पाहिजे . पत्रकारितेचे आदर्श जपले पाहिजेत. पत्रकारितेच्या शिक्षणातही सुधारणा करणे आवश्यक असुन पत्रकारांना केवळ बातम्या कशा लिहायच्या हेच नव्हे, तर पत्रकारितेची नैतिक मूल्येही शिकवली पाहिजेत. जनतेनेही आपली भूमिका बजावली पाहिजे. त्यांनी केवळ एकाच स्रोतावर अवलंबून न राहता, विविध स्रोतांकडून माहिती घेतली पाहिजे आणि माहिती तपासून पाहिली पाहिजे.मिडिया लिटरेसी वाढविणे गरजेचे आहे. पत्रकार,सरकार,शिक्षण संस्था,आणि जनता या सर्वांनी एकत्र येऊन पत्रकारितेच्या पुनरूज्जीवनासाठी काम केले तरच देशाची प्रगती करणे शक्य होईल अन्यथा देश रसातळाला गेला तर पत्रकारही जबाबदार राहातील यात शंका नाही. एकत्रित प्रयत्नांतून पत्रकारितेला पुन्हा एकदा सत्याचा आवाज बनवू शकतो.पत्रकारांच्या बातम्या देणारे पत्रकार चक्रधर मेश्राम यांनी विदारक वास्तवावर केलेले हे अभ्यासपूर्ण भाष्य व विवेचन-विश्लेषण खरोखरच सुज्ञ वाचकांना अस्वस्थ करणारे, विचारप्रवर्तक व संबंधितांना अंतर्मुख करणारे ठरते. हे तितकेच खरे असे प्रतिपादन अरूण दीक्षित यांनी केले आहे. .